Academia Musica Judaica VII | Dzień i noc - koncert
Kiedy: 06.09 (środa), godz. 17.30
Gdzie: Nowa Synagoga w Gdańsku, ul. Partyzantów 7
Uczestnicy tegorocznej edycji warsztatów Academia Musica Judaica zmierzyli się z poezją Celii Dropkin. W rezultacie powstało osiem piosenek, opartych na wierszach poetki.
„Dzień i noc” zamyka płytę w klamrę czasową, w której możemy wsłuchać się w sensualną poezję Celii Dropkin. To tak, jakbyśmy przeżywali razem z autorką dzień pełen rozmyślań, zdarzeń, buzującej kobiecej energii i rozchwianych miłosnych emocji . Początkowe utwory na płycie symbolizują „Światło dnia”, które rozbudza emocje jasne i pozytywne, w środku dnia słuchacza dopada nostalgia, by zbliżając się do jego końca zajrzeć w najmroczniejsze zakamarki skrywanych emocji. Płytę otwierają i zamykają dwa utwory instrumentalne, pierwszy skomponowany przez Karolinę Krzyżanowską, a drugi – przez Antoniego Wojnara.
Karolina Arczewska, Antoni Wojnar
Celia Dropkin – poetka, prozaiczka, malarka. Urodziła się w 1887 r. w Bobrujsku na Białorusi. Tradycyjne wykształcenie żydowskie otrzymała od rebecin, skończyła też szkołę rosyjską, potem uczyła się w Warszawie i Kijowie, tam poznała w 1906 r. pisarza hebrajskiego Uri Gnessina, z którym relacja miała ważne znaczenie dla jej twórczości. Wtedy też zaczęła pisać wiersze, najpierw – po rosyjsku. Z Gnesiniem udała się na parę miesięcy do Warszawy, następnie wróciła do Bobrujska, gdzie w 1909 r. poślubiła działacza Bundu – Szmaję Dropkina, który już rok po ślubie musiał z powodu swojej działalności politycznej wyemigrować do USA. W 1912 r. również Celia wyjechała do Ameryki, gdzie nawiązała współpracę z jidyszowym środowiskiem literackim (Di Junge i Inzich). W 1918 r. zadebiutowała w jidysz. Za życia opublikowała tylko jeden zbiór poezji In hejsn wint w 1935 r. Od 1953 r. zajmowała się także malowaniem.
Poezja Dropkin jest wyraźnie egocentryczna, przez wielu uważana za ekshibicjonistyczną, ale na tym polegają jej siła i wyjątkowość. Niezwykła otwartość, bezpośredniość Dropkin w wyrażaniu podmiotowości kobiety, jej pragnień i doznań seksualnych, ambiwalencji doświadczenia macierzyństwa były nowością na gruncie literatury jidysz. Dropkin balansuje między tematem miłości, umieszczanej w kontekście instynktów i popędów, a śmiercią. Miłość, którą możemy lokować w symbolicznej przestrzeni dnia, oraz śmierć, będąca po stronie nocy, tworzą w jej twórczości przejmującą całość. Częstym motywem jej pisarstwa jest gra, jaka toczy się między mężczyzną a kobietą, która prowadzi nieuchronnie do wyniszczenia, degradacji moralnej i egzystencjalnej jednej ze stron. Igranie z cierpieniem drugiej strony okazuje się tu koniecznym elementem utrzymującym wzajemne zainteresowanie i atrakcyjność. Pomimo pesymistycznej wizji miłości i namiętności, Dropkin traktuje te uczucia jako elementy absolutnie niezbędne, których musi doświadczać artysta/artystka, aby móc tworzyć. Popęd twórczy autorka ściśle łączy z męką namiętności, cierpieniem, poniżeniem zadawanym w miłości. Jej wiersze erotyczne to nie tylko manifest zerwania z ascetyczno-pruderyjnymi wzorcami mówienia o miłości w literaturze, ale również sfera twórczości, w której, według Dropkin, najpełniej realizuje się poetycka kreatywność kobiet, dlatego młodej adeptce pióra zaleca pisać właśnie poezję miłosną.
Dla Celii Dropkin jest oczywistością, że kobiety tworzą z gruntu inną lirykę niż mężczyźni, co wynika – jej zdaniem – ze ścisłego związku poezji z podświadomością, a ta zasadniczo różni obie płcie. Dodatkowym założeniem wstępnym jej rozważań jest podział poezji na dwa typy: tę, która jest skondensowaną myślą, i tę, która pozostaje skondensowanym uczuciem. Kobieta, jak zakłada poetka, jest bardziej zbliżona do świata natury, co wynika z jej funkcji macierzyńskiej, a tą sferą rządzą uczucie i instynkt, dlatego kobieta najpełniej się realizuje, tworząc wiersze miłosne i macierzyńskie (Dropkin rozróżnia te dwie kategorie utworów: muter-lider i libe-lider): „Noszenie nowego życia we własnym ciele odróżnia kobietę od mężczyzny i dlatego kobieta poetka musi pisać inne wiersze niż poeta”. Nie znaczy to bynajmniej, że poezja Dropkin jest apoteozą wyidealizowanego macierzyństwa. Wręcz przeciwnie, upominając się o prawo kobiety do rozkoszy, do realizowania kobiecej potencji erotycznej, dokonuje ona dekonstrukcji stereotypu jidysze mame.
Zanurzenie wierszy Dropkin w problemach związanych z kobiecością i przełamywanie przez nią związanych z tą sferą stereotypów, ale i idealizacji, spowodowało obecnie wzrost zainteresowania jej twórczością i uznanie przejawiające się przekładami na wiele języków, jednak za życia poetka spotkała się z ostrą krytyką, co przyczyniło się do jej „zamilknięcia” po wydaniu tylko jednego zbioru poezji.
Joanna Degler
Wykonawcy
Sandra Bożewicz, Julia Iwaniuk, Julia Ostaszewska, Łukasz Kamiński, Karolina Krzyżanowska, Robert Shon Kispe Inka, Antoni Wojnar, Adam Kisiel, Libou Tsudzila, Bartłomiej Brózda, Krzysztof Hnatiuk, Adam Pachla, Łukasz Chmielewski, Jędrzej Szmelter
Dofinansowano ze środków Województwa Pomorskiego, American Jewish Joint Distribution Committee i Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.